„Driving home for Christmas” Chris’a Rea płynące z głośników radia w moim samochodzie, skłoniło mnie do refleksji na tematy podróży samochodowych i ich prawnego aspektu. Bożonarodzeniowy hit muzyka z Middlesbrough kazał mi zadać pytanie, czy jako kierowcy nadążamy za zmianami w prawie drogowym, czy mamy świadomość odpowiedzialności jaką bierzemy na siebie wsiadając za kierownicę? Zakorkowane ulice Poznania i zachowania kierowców na drodze, dały mi negatywną odpowiedź na te pytania.
W dniu 6 grudnia 2019 r. w życie weszła w życie ustawa z dnia 16 października 2019 r. o zmianie ustawy – prawo o ruchu drogowym. Zmiana w ustawie reguluje to, co wcześniej było przejawem tzw. kultury na drodze. Ustawa wprowadziła bowiem tak ważne dla bezpieczeństwa uregulowanie jak „korytarz życia”, a także mające na celu usprawnienie płynności jazdy, tzw. jazdę „na suwak”.
Jak więc zostało w ustawie uregulowane tworzenie „korytarza życia”? Do ustawy w art. 9 dodane zostały zapisy „W warunkach zwiększonego natężenia ruchu pojazdów utrudniającego swobodny przejazd pojazdu uprzywilejowanego w celu umożliwienia swobodnego przejazdu tego pojazdu:
- na jezdni z dwoma pasami ruchu w tym samym kierunku kierujący pojazdem poruszający się lewym pasem ruchu jest obowiązany usunąć się z drogi przejazdu pojazdu uprzywilejowanego przez zjechanie jak najbliżej lewej krawędzi pasa ruchu, a kierujący pojazdem poruszający się prawym pasem ruchu jest obowiązany usunąć się z drogi przejazdu pojazdu uprzywilejowanego przez zjechanie jak najbliżej prawej krawędzi pasa ruchu;
- na jezdni z więcej niż dwoma pasami ruchu w tym samym kierunku kierujący pojazdem poruszający się skrajnym lewym pasem ruchu jest obowiązany usunąć się z drogi przejazdu pojazdu uprzywilejowanego przez zjechanie jak najbliżej lewej krawędzi pasa ruchu, a kierujący pojazdami poruszający się pozostałymi pasami ruchu są obowiązani usunąć się z drogi przejazdu pojazdu uprzywilejowanego przez zjechanie jak najbliżej prawej krawędzi pasów ruchu.
Do ustawy wpisano również, że kierujący pojazdem innym niż uprzywilejowany zabrania się korzystania z drogi przejazdu pojazdu uprzywilejowanego, a także, że kierowca może po przejeździe pojazdu uprzywilejowanego kontynuować jazdę po uprzednio zajmowanym pasie ruchu.
W chwili obecnej nie ma jeszcze podstawy prawnej dla mandatów za nieutworzenie korytarza życia, jednak należy się spodziewać, że pojawią się już niedługo. Ważnym jest jednak, że w przepisach są uregulowania mandatowe, dla osób wykorzystujących utworzony korytarz życia do zawrócenia na autostradzie i objechania zatoru. Taka jazda uznawana jest za jazdę pod prąd, za którą można otrzymać 500 zł mandatu oraz 6 punktów karnych. W skrajnych przypadkach, jazda taka może zostać uznana za spowodowanie niebezpieczeństwa w ruchu lądowym, co może zakończyć się nawet złożeniem wniosku o zatrzymanie prawa jazdy.
Rozwiązaniami mającymi na celu usprawnienie jazdy jest wprowadzenie do polskiego prawa ustawowego obowiązku tzw. jazdy na suwak. Zgodnie z nowoobowiązującymi przepisami, „jazda na suwak” ma wyglądać następująco W warunkach znacznego zmniejszenia prędkości na jezdni z więcej niż jednym pasem ruchu w tym samym kierunku jazdy, w przypadku gdy nie istnieje możliwość kontynuacji jazdy pasem ruchu z powodu wystąpienia przeszkody na tym pasie ruchu lub jego zanikania, kierujący pojazdem poruszający się sąsiednim pasem ruchu jest obowiązany bezpośrednio przed miejscem wystąpienia przeszkody lub miejscem zanikania pasa ruchu umożliwić jednemu pojazdowi lub jednemu zespołowi pojazdów, znajdującym się na takim pasie ruchu, zmianę tego pasa ruchu na sąsiedni, którym istnieje możliwość kontynuacji jazdy. W przypadku, gdy występują warunki znacznego zmniejszenia prędkości na jezdni z więcej niż z dwoma pasami ruchu w tym samym kierunku jazdy, w przypadku gdy nie istnieje możliwość kontynuacji jazdy pasem ruchu z powodu wystąpienia przeszkody na tym pasie ruchu lub jego zanikania, kierujący pojazdem poruszający się sąsiednim pasem ruchu jest obowiązany bezpośrednio przed miejscem wystąpienia przeszkody lub miejscem zanikania pasa ruchu umożliwić jednemu pojazdowi lub jednemu zespołowi pojazdów, znajdującym się na takim pasie ruchu, zmianę tego pasa ruchu na sąsiedni, którym istnieje możliwość kontynuacji jazdy.
Powyższe zmiany jak już wspomniano na początku wprowadzić mają usprawnienie ruchu drogowego oraz poprawę bezpieczeństwa na drogach. Warto jednak zwrócić uwagę, iż ustawowe zapisy niczego nie zmienią, jeśli nie zmieni się podejście do jazdy samych kierowców. Często odnieść można wrażenie, że nagminnie łamane przepisy drogowe, brawura kierowców wynika z braku świadomości odpowiedzialności kierowcy za popełnione wykroczenia drogowe.
W świetle art. 436 § 1 k.c. posiadacz (samoistny lub zależny) mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą według zasad właściwych dla przedsiębiorstwa wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody, a więc według zasady ryzyka. Przepis art. 435 k.c. przewiduje odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności. Z powyższego wynika, iż kierujący samochodem odpowiada za praktycznie wszystkie szkody spowodowane ruchem pojazdu z wyjątkiem tych spowodowanych siłą wyższą (a więc zdarzeniem o charakterze przypadkowym lub żywiołowym, nie do uniknięcia, takim nad którym człowiek w żaden sposób nie panuje), lub z wyłącznej winy poszkodowanego. Oczywiście większość szkód wyrządzonych przez kierowców pokrywać będzie ubezpieczyciel w ramach obowiązkowego ubezpieczenia OC, jednak pamiętać należy, że w niektórych przypadkach wykupienie obowiązkowego ubezpieczenia nie uchroni kierowcy od konieczności wzięcia odpowiedzialności za uczynioną szkodę. Ograniczeniem odpowiedzialności ubezpieczyciela jest tzw. suma gwarancyjna, a więc maksymalna kwota jaka może zostać wypłacona z konkretnego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych minimalna suma gwarancyjna w OC komunikacyjnym posiadaczy pojazdów mechanicznych nie może być niższa niż równowartość w złotych:
- w przypadku szkód na osobie – 1,22 mln euro na jednego poszkodowanego oraz 6,07 mln euro na jedno zdarzenie drogowe
- w przypadku szkód w mieniu – 1,22 mln euro w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte ubezpieczeniem bez względu na liczbę poszkodowanych.
Choć oczywiście suma gwarancyjna ubezpieczenia OC jest dość wysoka, to nie można zapominać, iż wyrządzając szkodę wyższą niż suma gwarancyjna, kierowca będzie odpowiadał z własnej kieszeni za wartość szkody przekraczającej sumę gwarancyjną.
Niezależnie od powyższego zwrócić również należy uwagę, że nie zawsze wypłacenie ubezpieczenia przez ubezpieczyciela, zwalniać będzie kierowcę z odpowiedzialności finansowej za poniesioną szkodę. Istnieją bowiem przypadki, kiedy to ubezpieczyciel ma prawo zwrócić się do kierowcy o zwrot wypłaconego ubezpieczenia. W art. 43 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych zostały przewidziane cztery sytuacje uprawniające ubezpieczyciela do dochodzenia zwrotu wypłaconego odszkodowania. Ubezpieczycielowi przysługiwać będzie prawo do żądania zwrotu wypłaconego odszkodowania w przypadkach:
- wyrządzenie przez kierującego pojazdem szkody umyślne, w stanie po użyciu alkoholu lub w stanie nietrzeźwości albo po użyciu środków odurzających, substancji psychotropowych lub środków zastępczych w rozumieniu przepisów o przeciwdziałaniu narkomanii,
- wejście w posiadanie pojazdu wskutek popełnienia przestępstwa,
- nie posiadanie wymaganych uprawnień do kierowania pojazdem mechanicznym, z wyjątkiem przypadków, gdy chodziło o ratowanie życia ludzkiego lub mienia albo o pościg za osobą podjęty bezpośrednio po popełnieniu przez nią przestępstwa,
- zbiegnięcie z miejsca zdarzenia.
W powyższych przypadkach, gdy ubezpieczyciel udowodni winę kierowcy za zdarzenie drogowe, będzie miał prawo dochodzenia od kierowcy całości wypłaconych w ramach ubezpieczenia obowiązkowego kwot.
Pamiętać również należy o odpowiedzialności karnej kierowców. Poza odpowiedzialnością kierowców za wykroczenia drogowe, zagrożeniem mandatami i punktami karnymi, kierowca musi się również liczyć z możliwością pociągnięcia go do odpowiedzialności z tytułu przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji. Przestępstwa te zostały uregulowane w rozdziale XXI kodeksu karnego. Zgodnie z tymi przepisami, a w szczególności zgodnie z art. 177 kodeksu karnego, Kto, naruszając, chociażby nieumyślnie, zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, powoduje nieumyślnie wypadek, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała określone w art. 157 § 1 (naruszenia nie będące ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu), podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Natomiast jeżeli następstwem wypadku jest śmierć innej osoby albo ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Kodeks karny wprowadził również pojęcie katastrofy w ruchu lądowym, a ten kto sprowadza to zagrożenie życia lub zdrowia wielu osób, albo mienia w wielkich rozmiarach podlega karze pozbawienia wolności nawet do 12 lat w przypadku, gdy następstwem tego przestępstwa jest śmierć człowieka. Nieumyślne sprowadzenie katastrofy w ruchu lądowym zagrożone jest karą do 5 lat pozbawienia wolności, chyba że skutkiem tego przestępstwa będzie śmierć człowieka, wtedy górne zagrożenie karą to 8 lat pozbawienia wolności.
Wśród przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w ruchu lądowym znajduje się również przestępstwo prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości (zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość). Takie przestępstwo zagrożone jest karą do 2 lat pozbawienia wolności, a także w przypadku spowodowania wypadku naraża kierowcę na wspominany wyżej regres ubezpieczeniowy.
Z danych Komendy Głównej Policji wynika, że w 2018 r. doszło w Polsce do 31410 wypadków drogowych, w których zginęło 2838 osób. Większość z tych wypadków, to skutek nadmiernej prędkości, brawury i alkoholu. Udając się samochodem na świąteczne wyjazdy pamiętajmy o naszym bezpieczeństwie, by móc spokojnie cieszyć się świętami w rodzinnej atmosferze.
Z okazji zbliżających się świąt, wszystkim życzę wszystkiego najlepszego, zdrowia, szczęścia i pomyślności, a także wszystkiego dobrego w nowym roku.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 16 października 2019 r o zmianie ustawy – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. 2019 poz. 2202)
Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (t.j. Dz. U. 2019 poz. 2214)
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 Kodeks karny (tj. Dz. U. 2019 poz 1950 z późn. zm.)
Autor: Tomasz Bartkowiak – radca prawny
(stan prawny na dzień 9 grudnia 2019 roku).