Na początku listopada, wszyscy tradycyjnie zbieramy przy grobach najbliższych. Często wiąże się to z koniecznością odwiedzania wielu grobów, wielu cmentarzy, czasami w innych odległych od siebie miejscowościach. Podczas rozmów rodzinnych często pojawiają się pomysły połączenia grobów i przeniesienia szczątków w jedno miejsce. W niniejszym artykule skupimy się więc na opisaniu tego procesu, by rozwiać mogące pojawić się wątpliwości.
Od razu zwrócić należy uwagę, iż proces ekshumacji jest procesem sformalizowanym, co wyklucza możliwość podjęcia ekshumacji „na własną rękę”. Do zdarzenia takiego doszło w 2015 r. w Jarocinie, gdy zakład pogrzebowy pomylił zwłoki i pochował zmarłą osobę w niewłaściwym miejscu. Gdy sprawa wyszła na jaw, przedsiębiorca, za zgodą rodzin przeniósł zwłoki, jednak nie dochował przewidzianych prawem procedur. Sprawą zajęła się Policja, która prowadziła postępowanie w związku z nielegalną ekshumacją. W najgorszym przypadku, przedsiębiorcy pogrzebowemu groził zarzut znieważenia zwłok przewidziany w art. 262 kodeksu karnego, za które to przestępstwo grozi nawet kara 2 lat pozbawienia wolności.
Co więc należy zrobić, by przy dokonaniu ekshumacji uczynić zadość wymogom prawa? Zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami, a więc ustawą z dnia 31 stycznia 2019 r. o cmentarzach i chowaniu zamarłych oraz rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2001 r. w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi, ekshumacja dozwolona jest tylko w określonych przypadkach.
Może nastąpić:
- na umotywowaną prośbę osób uprawnionych do pochowania zwłok za zezwoleniem właściwego państwowego inspektora sanitarnego
- na zarządzenie prokuratora lub sądu;
- na podstawie decyzji właściwego państwowego inspektora sanitarnego w razie zajęcia terenu cmentarza na inny cel;
- na podstawie decyzji wojewody właściwego ze względu na miejsce położenia grobu, wydanej na wniosek Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej — Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
My skupimy się na pierwszej możliwości. Wniosek o przeniesienie miejsca pochówku, zgłasza się do Powiatowego Inspektora Sanitarnego właściwego ze względu na położenie cmentarza. Prawo takie przysługuje:
- pozostałemu małżonkowi;
- krewnym zstępnym (przez których należy rozumieć dzieci wnuki prawnuki i dalej);
- krewni wstępni (przez których należy rozumieć rodziców, dziadków i dalej);
- krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa;
- powinowaci w linii prostej do 1 stopnia;
- osoby, które dobrowolnie zobowiążą się do pochówku.
Ważne jest, że do wniosku o przeniesienie wniosek musi zawierać zgodę wszystkich najbliższych członków rodziny. W przypadku rozbieżności, spór rozstrzyga właściwy sąd, wydający zastępcze oświadczenie woli. Do wniosku dołącza się akt zgonu, zgodę zarządcy cmentarza na którym dokonana ma zostać ekshumacja oraz zgoda zarządcy cmentarza gdzie ma zostać ponownie dokonany pochówek. Decyzję podejmuje Powiatowy Inspektor Sanitarny, który również nadzoruje przebieg ekshumacji.
Istotnym jest, że ekshumacja i przeniesienie szczątków może nastąpić tylko w określonej porze roku. Zgodnie z polskim prawem ekshumacje na których skupia się ten artykuł mogą odbywać się tylko pomiędzy 16 październikiem a 15 kwietnia. Dodatkowo ekshumacja może odbywać się tylko we wczesnych godzinach rannych. Tylko w wyjątkowych przypadkach ekshumacja może odbyć się w innym terminie. Dodatkowym czynnikiem przy ekshumacji jest tzw. okres mineralizacji zwłok. Przez ten termin należy rozumieć okres rozkładu zwłok. W Polsce przyjmuje się że ten okres to 20 lat. Niezmineralizowane zwłoki wydobywa się wraz z trumną i zamyka w szczelnej skrzyni wybitej blachą. Gdy ekshumacja odbywa się po okresie mineralizacji, szczątki wraz z resztkami trumny umieszcza się w nowej trumnie. Ważne jest, że zwłoki osób zmarłych na choroby zakaźne, nie mogą zostać ekshumowane wcześniej niż 2 lata od daty pochówku.
Na marginesie, pod wpływem informacji o śmierci pewnego celebryty, którego rodzina postanowiła pochować na terenie prywatnej posiadłości, wskazać należy iż nie zawsze zwłoki muszą zostać pochowane na terenie cmentarza. W określonych warunkach, w sytuacji, gdy pochówek w miejscu niezgodnym z ustawą nie stwarza zagrożenia dla życia lub zdrowia osób trzecich, może odbyć się poza cmentarzem. W takim przypadku brak jest podstaw do przymusowej ekshumacji i przeniesienia zwłok na cmentarz, a także nakazania przeniesienia grobu w inne miejsce.
W tym miejscu życzę wszystkim czytelnikom udanych wyjazdów na groby bliskich, zawsze, a nie tylko 1 listopada, a także, a może przede wszystkim życzę szczęśliwych powrotów. Już wkrótce pojawi się artykuł o najnowszych zmianach w Prawie o ruchu drogowym.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 o cmentarzach i chowaniu zmarłych (t.j. Dz. U. 2019 poz. 1473)
Rozporządzenie z dnia 7 grudnia 2001r. Ministra Zdrowia w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi (Dz. U. Nr 153, poz. 1783, z późn. zm.)
Autor: Tomasz Bartkowiak – radca prawny
(stan prawny na dzień 6 listopada 2019 roku)